حمل و نقل دریایی یکی از پرسودترین و به‌صرفه‌ترین حمل و نقل در جهان محسوب میشود. کالاهایی که با کشتی حمل می‌شوند قطعاً وزن و حجم زیادی دارند و همچنین شرایط حمل و نقل باید به‌گونه‌ای باشد که با توجه به طولانی شدن زمان حمل و نقل، خسارت و تلفات جانی در پی نداشته باشد. البته شرایط جغرافیایی کشور مقصد تعیین‌کننده نیز می‌تواند در شرایط و نحوه حمل و نقل کالا تأثیرگذار باشد.
صادرات و واردات ایران از طریق دریا، به دلیل هم‌جواری با آب‌های آزاد مانند دریای عمان و خلیج فارس و همچنین نزدیکی به بزرگ‌ترین دریاچه جهان یعنی دریای خزر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. جالب است بدانید که حمل و نقل دریایی ایران با بیش از 180 فروند کشتی، جایگاه نوزدهم جهانی و رتبه چهارم در میان کشورهای آسیایی را کسب کرده است و توان حمل و نقل دریایی ایران با این تعداد ناوگان کشتی به 10 میلیون تن می‌رسد.
در حمل و نقل دریایی، مسیر و نوع کالا از موارد مهمی به شمار می‌روند که تعیین می‌کنند در حمل و نقل از چه نوع کشتی یا شناور استفاده شود. در ادامه به بیان نکات بیشتری در مورد اهمیت، کاربردها و مزایای حمل و نقل دریایی می‌پردازیم.
حمل و نقل دریایی چیست؟
حمل و نقل دریایی (حمل و نقل اقیانوسی) اصطلاحی است برای جابه‌جایی بارهای بزرگ توسط کشتی‌های باربری، قایق و شناور از طریق دریا، اقیانوس، کانال‌ها و رودخانه‌ها استفاده میشود. از دهه 1960، حمل و نقل اقیانوسی عمدتاً از کانتینر استفاده می‌کند. کانتینری سازی حمل و نقل محموله‌های بزرگ را آسان‌تر می‌کند، هزینه‌های ذخیره‌سازی و مصرف سوخت را کاهش می‌دهد، با امکان ردیابی کالا، اطمینان را افزایش می‌دهد و نیاز به حمل و نقل زمینی را از بین می‌برد.
حمل و نقل اقیانوسی محبوب‌ترین روش حمل بار در بین مردم و شرکتهای فعال در تجارت بین‌المللی است. چرا که کم‌هزینه‌ترین روش محسوب شده و نسبتاً سازگار با محیط‌زیست است. جالب است بدانید که بیش از 90 درصد مبادلات بین‌المللی کالا توسط حمل و نقل دریایی انجام میشود.
انواع روش های حمل و نقل دریایی
راه‌های مختلف حمل بار و محموله‌های متنوعی که می‌توان حمل کرد، تعیین‌کننده روش‌ها و هزینه حمل و نقل دریایی هستند. به همین دلیل است که انواع مختلف کشتی‌های باربری در دریاها حرکت می‌کنند. کشتی‌های کانتینری، فله‌بر، کشتی‌های باری یخچال‌دار یا کشتی‌های صخره‌ای و کشتی‌های رورو تنها بخشی از کشتی‌های باری هستند که در اقیانوس‌ها حرکت می‌کنند. از انواع روش‌های ترانسپورت دریایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حمل و نقل بالک یا فله‌ای
فله‌برها برای حمل کالاهای بسته‌بندی نشده و فله‌ای طراحی شده‌اند. آنها حجم زیادی از بارهای تک جنسی مانند کود، غلات، سنگ معدن، چوب و همچنین ماشین‌آلات، زغال‌سنگ، سیمان و سایر مواد خام را حمل می‌کنند.
حمل و نقل کانتینری
کشتی‌های کانتینری ترکیبی از دو اندازه کانتینر استاندارد شده را حمل می‌کنند که به‌عنوان واحدهای معادل 20 یا 40 فوت شناخته می‌شوند که به‌اختصار TEUs و FEUs نامیده می‌شوند. کانتینرها در انبارهای سلولی حمل می‌شوند و روی دریچه‌های کشتی و عرشه بالایی انباشته می‌شوند. شرکتهای حمل و نقل دریایی از این روش برای حمل بارهای فاسد نشدنی یا فاسدشدنی استفاده می‌کنند و بارهای فاسدشدنی را در کانتینر یخچالی قرار می‌دهند.
حمل و نقل محموله خارج از گیج (OOG)
حمل و نقل دریایی ماشین‌آلات و سایر سازه‌ها که قابل جداسازی نیستند.
حمل و نقل کالا کمتر از بار کانتینر (LCL)
چند واردکننده، فضایی را در یک کانتینر به اشتراک می‌گذارند. برای حمل بارهایی که کل کانتینر را پر نمی‌کنند ایده‌آل است. نکات منفی چنین راه حلی توقف‌های مکرر و باز کردن کانتینر برای بارگیری محموله‌های دیگر فرستنده‌ها است اما هزینه حمل و نقل دریایی به این روش بسیار کمتر از سایر روش‌ها است.
حمل و نقل کالاهای خطرناک
شرکتهای حمل و نقل دریایی برای حمل کالاهای خطرناک از جمله مواد شیمیایی، مواد قابل اشتعال، سمی یا رادیواکتیو که حمل و نقل آنها نیازمند مجوزها و اقدامات احتیاطی ویژه است، از این روش استفاده می‌کنند. محصولات حاوی باتری مانند لپ‌تاپ یا گوشی و همچنین عطر و ذرات معلق در هوا هستند نیز از این دسته کالا به شمار می‌روند.
حمل و نقل تانکری
اگر نیاز به حمل مایعات یا گاز دارید، احتمالاً از یک کشتی تانکر استفاده خواهید کرد. کسب‌وکارهای صنعت نفت اغلب از این کشتی‌ها برای حمل و نقل ایمن و ایمن مایعات استفاده می‌کنند. اندازه این کشتی‌ها متفاوت است و برخی از تانکرهای بزرگ‌تر تقریباً پانصد متر طول دارند. برای حمل مایعات و گازها در سطح بین‌المللی، باید از یک تانکر ایمن استفاده شود.
حمل و نقل کراس استاف
در این نوع از حمل و نقل دریایی محموله و کالای ارسالی از یک کشتی برای ادامه ی مسیر به کشتی دیگری برده میشود.این روش معمولا در بنادر کوچک و یا تحریم استفاده می شود.
مزایای حمل ونقل دریایی
در بین انواع روش‌های حمل و نقل، حمل و نقل دریایی مزایای بسیاری دارد. در ادامه برخی از مهم‌ترین این مزایا را برای شما عزیزان شرح می‌دهیم تا بتوانید با دید بازتری در مورد حمل و نقل دریایی تصمیم بگیرید.
مقرون به صرفه: در مقایسه با حمل و نقل ریلی، جاده‌ای و هوایی، نرخ حمل و نقل اقیانوس مقرون به صرفه تر و مقرون به صرفه تر برای محموله‌های سنگین و حجیم است. شرکتهای حمل و نقل دریایی، گزینه‌های مختلف حمل و نقل ارزان‌قیمت را برای انواع بار ارائه می‌دهند. هزینه برای بسیاری از کسب‌وکارها اهمیت دارد، زیرا آنها باید هنگام حمل و نقل کالا در هزینه خود صرفه‌جویی کنند تا قیمت تمام شده برای فروش کالا بسیار پایین باشد، در نتیجه نسبت به رقبای خود برتری خواهند داشت.
هزینه پایین نگهداری: در مقایسه با حمل و نقل هوایی و ریلی، هزینه نگهداری برای حمل و نقل آبی به طور قابل‌توجهی کمتر است. این نیز یکی از دلایل اصلی است که باعث کاهش هزینه حمل و نقل دریایی میشود.
بهترین انتخاب برای کالاهای حجیم: حمل و نقل دریایی برای جابه‌جایی کالاهای حجیم و سنگین مزیتی ویژه محسوب میشود. اتومبیل‌های بزرگ، تجهیزات، لوازم ساخت‌وساز و سایر موارد مختلف می‌تواند در میان محموله‌ها باشد. محموله‌های عظیم که اغلب برای حمل و نقل هوایی یا حتی حمل و نقل جاده‌ای بیش از حد سنگین یا بزرگ هستند، برای بسیاری از کشتی‌های دریایی مسئله‌ای نیست.
سازگار با محیط‌زیست: سایر روش‌های حمل و نقل در مقایسه با کشتیرانی دریایی، آلاینده‌های خطرناکی چون کربن را وارد محیط‌زیست می‌کنند. در حالی که کشتی‌ها میزان کمتری گاز خروجی به‌ازای هر تن محموله نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل منتشر می‌کنند. با پیشرفت فناوری و ورود کشتی‌های جدید این آلاینده‌های خطرناک به طرز چشمگیری کاهش خواهند یافت.
ایمنی: یکی دیگر از مزیت‌های حمل و نقل دریایی این است که کشتی‌ها برای حمل و نقل ایمن مواد شیمیایی و محموله‌های خطرناک ساخته شده‌اند. این صنعت در کار با چنین کالاهایی به‌خوبی متبحر است و قوانینی برای حفاظت از ایمنی کشتی، خدمه، بار و محیط‌زیست وضع شده است. تلفات محموله به دلیل بلایای دریایی با بهبود امنیت دریایی به طور پیوسته در حال کاهش است و در دهه گذشته به طور چشمگیری کاهش یافته است. برای محافظت بیشتر، کانتینرها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در حین حمل و نقل، مهروموم و قفل شوند.
انعطاف‌پذیری: شرکتهای حمل و نقل دریایی معمولاً می‌توانند تمام نیازهای شما را بدون توجه به‌اندازه کالاهای شما برآورده کنند. محموله‌های کوچک‌تر نیز می‌توانند با محموله‌های دیگر ترکیب شوند تا یک کانتینر را پر کنند و به این ترتیب خدمات حمل‌ونقل با هزینه کمتری به اشتراک گذاشته شود. از آنجایی که کشتی‌ها برای حمل و نقل مقادیر زیادی کالا یا مواد خام ساخته شده‌اند، بهترین وسیله برای انتقال محموله‌های بزرگ هستند.
معایب حمل و نقل دریایی
شاید بتوان گفت یکی از معایب اصلی حمل و نقل دریایی طولانی بودن مسیر و زمان بر بودن آن است که موجب میشود خیلی از بازرگانان این روش را انتخاب نکنند . از دیگر معایب این روش حمل نقل می توان تغییرات آب و هوا و تاثیر آن بر زمان ارسال و وجود دزادن دریایی دانست که احتمال بسیار کمی دارد.
انواع کشتی های فله بر در روش حمل و نقل دریایی
کشتی‌های بالک یا فله بر به انواع زیر تقسیم می‌شوند:
کشتی‌های کیپ سایز (Capesize): بزرگ‌ترین کشتی‌های باری خشک از نظر اندازه. قادر به حمل 110000 تن یا بیشتر مواد خام، عمدتاً سنگ معدن یا غلات. این 9 درصد از ناوگان حمل و نقل فله جهان را تشکیل می‌دهد.
کشتی‌های پاناماکس (Panamax): این کشتی از کانال پاناما عبور می‌کند و با محدودیت‌های اندازه کانال مشخص میشود. 40 تا 42 فوت برای پاناماکس قدیمی و حدود 50 فوت برای مدل جدیدتر، و ظرفیت بار آن معمولاً حدود 60000 تن برای پاناماکس و تقریباً دو برابر برای پاناماکس جدید است. حدود 19 درصد از ناوگان حمل و نقل فله را شامل میشود.
کشتی‌های هندی مکس (Handymax): 30 تا 35 فوت کشش، ظرفیت بار 37000 تن و تقریباً 24 درصد از ناوگان حمل‌ونقل فله‌بر جهان را تشکیل می‌دهد.
کشتی‌های هندی سایز (Handysize) : کوچک‌تر از کلاس handymax و با ظرفیت بار 30000 تن. این کشتی‌ها 48 درصد از ناوگان حمل و نقل فله را تشکیل می‌دهند.
چند اصطلاح کاربردی حمل و نقل دریایی
برای فعالیت تجاری در حوزه حمل ونقل دریایی باید اصطلاحات رایج آن را به خوبی بشناسیم که در ذیل به چند مورد آن خواهیم پرداخت:
بارنامه: بارنامه سندی است که کلیه اطلاعات بار اعم از وزن، قیمت، شرکت گیرنده در آن ثبت میشود اصطلاح Board On به معنایی باری است که توسط متصدی حمل دریافت شده است.
بارنامه ترانشیب: سندی که اثبات می‌کند یک محموله از یک کشتی به کشتی دیگری منتقل شده است.
سی‌اند اف: بررسی نرخ وهزینه حمل بار با کشتی سی‌اند اف نام دارد که یکی از فاکتور‌های مهم حمل ونقل دریایی است.
سیف: سیف یکی دیگری از اصطلاحات مهم حمل ونقل دریایی است. در حقیقت این اصطلاح به معنی پرداخت حق بیمه کالاهایی است که از طریق دریا حمل میشود. این مجوز برای صادر کردن کالا ضروری است.
تحویل کالا بعد عوارض: یعنی عوارض کالا‌ها قبل ارسال به گمرک پرداخت شده و فروشنده می‌تواند آن را تحویل بگیرد.
فوب: به معنی تحویل بار به فروشنده از روی عرشه کشتی است. اگر باری رو عرشه به فروشنده تحویل شود شرکت حمل درباره آن مسئولیتی نخواهد داشت.
فاس: به معنی تحویل بار در کنار اسکله است و مسئولیت بار تمام و کمال بعد تحویل به عهده خریدار است.
شرکت فورواردر: شرکتی‌هایی که کلیه امور حمل و ارسال کالا را انجام می‌دهند؛ فورواردر نام دارند.
سخن پایانی
در مقاله امروز، سعی کردیم به طور کامل همه چیز را راجع به حمل و نقل دریایی برای شما عزیزان شرح دهیم.
هر روش حمل و نقل، ویژگی‌های مخصوص به خود و طبیعتا مزایا و معایب مختلفی دارند؛ شما با داشتن اطلاعات کافی در مورد هر یک از روش‌های حمل و نقل، می توانید همیشه مناسب‌ترین روش را برای ارسال بار و یا تجارت خود در نظر بگیرید.
امیدواریم این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد.
در خصوص حمل و نقل دریایی اگر نکته‌ای وجود دارد که در این مقاله از ذکر آن غافل شده‌ایم، خوشحال می‌شویم تا آن را در قسمت نظرات زیر همین مقاله با ما و دیگران به اشتراک بگذارید. همچنین اگر سوالی در زمینه حمل و نقل دریایی دارید، در قسمت نظرات آن را مطرح کنید تا بتوانیم در سریع‌ترین زمان ممکن، پاسخگوی شما عزیزان باشیم.
سوالات متداول
مزایای حمل و نقل دریایی چیست ؟
حمل و نقل دریایی مزایای بیشماری از جمله ایمنی بالا، هزینه بهتر، سازگاری با محیط زیست و … دارد.
چرا هزینه حمل و نقل دریایی مقرون به صرفه تر است ؟
در این نوع از حمل و نقل به دلیل پایین بودن هزینه نگهداری و تعمیر کشتی ها نسبت به هواپیما و ماشین ها مبلغ تمام شده کمتر میشود.